Przedmiotem artykułu jest imiennictwo Polaków na Kresach południowo-wschodnich w XIX wieku, a celem nakreślenie perspektywy badawczej danych zawartych w aktach parafialnych i księgach status ani- marum diecezji łuckiej opublikowanych oraz pozostających w zasobach archiwalnych. Objętość materiału empirycznego to kilkadziesiąt tysięcy jednostek antroponimicznych. Omówienie uwzględnia stan badań, przegląd źródeł rękopiśmiennych i drukowanych, kontekst historyczny, szczegółowe zadania analityczne, dotyczące opisu i interpretacji lingwistycznej, przyjęte rozwiązania metodologiczne oraz znaczenie planowanych badań dla studiów onomastycznych, leksykologicznych, nad dziedzictwem kulturowym, historią Kościoła rzymskokatolickiego i obecnością etnosu polskiego na Ukrainie.
Perspektywa badawcza dotyczy studiów historyczno-etymologicznych nazwisk i opracowania monograficznego polskiego systemu antroponimicznego, ze szczególnym uwzględnieniem zasobu imion mężczyzn i kobiet w różnych warstwach społecznych oraz ich charakterystyki morfologicznej, a także formacji poimiennych chłopów, mieszczan i szlachty, ich typologii i struktury słowotwórczej, charakteru odzwierciedlonych w nich interferencji międzyjęzykowych, jak również sposobów nominacji i ich związku z dokumentami źródłowymi. Bazę teoretyczno-metodologiczną stanowić będą założenia onomastyki diachronicznej, socjolingwistyki, lingwokulturologii i językoznawstwa kognitywnego, z uwzględnieniem metod frekwencyjnostatystycznych i porównawczych, a także ujęcia geograficznego.
Otrzymane wyniki pokażą obraz antroponimii polskiej diecezji łuckiej w ostatnim etapie kształtowania się systemu nazewniczego, jego związek z antroponimią polsko-wschodniosłowiańskiego pogranicza bliż-szego, ziem etnicznych i specyfikę regionalną uwarunkowaną polsko-ukraińskimi kontaktami międzyetnicznymi, a także zakodowany w nim system wartości.
Planowane badania będą uzupełnieniem studiów dotyczących polskiego imiennictwa na Kresach południowo-wschodnich, w szczególności na terenie dawnego województwa wołyńskiego i części zabużańskiej ziemi chełmskiej (starostwo ratneńskie i lubomelskie), które były objęte jurysdykcją diecezji łuckiej, stanowić będą niezbędną podstawę do dalszych prac nad stworzeniem syntetycznego obrazu antroponimii Polaków różnych stanów na całym obszarze dawnej Ukrainy.
The subject of the paper is the names of Poles in the south-eastern borderlands in the 19th century, and the aim of the paper is to outline the research perspective of the data contained in parish record books and sta- tus animarum books of the diocese of Luck published and remaining in the archival resources. The volume of empirical material is tens of thousands of anthroponomical units. The discussion takes into account the state of research, a review of manuscript and printed sources, the historical context, detailed analytical tasks regarding linguistic description and interpretation and the adopted methodological solutions as well as the importance of the planned research for studies on onomastics, lexicology, cultural heritage, the history of the Roman Catholic Church and the presence of the Polish ethnos in Ukraine.
The research perspective concerns historical and etymological studies of surnames and a monographic study of the Polish anthroponomical system, with particular emphasis on the resource of names of men and women in various social strata and their morphological characteristics as well as historical surnames of peasants, burgesses and the gentry, their typology and word-formation structure, the character of interlingual interferences as well as the methods of nomination and their relations to the source documents. The theoretical and methodological bases of the planned studies are the assumptions of diachronic onomastics, sociolinguistics linguoculturology and cognitive linguistics, including frequency, statistical and comparative methods as well as geographical approach.
The obtained results will show the image of the Polish anthroponomy of the Luck diocese in the last stage of the formation of the nomenclature system, its connection with the anthroponomy of the closer Polish–East Slavic borderland, ethnic lands and the regional specificity conditioned by Polish–Ukrainian interethnic contacts as well as the system of values encoded in it.
The planned research will complement the studies on Polish names in the South-Eastern borderlands, in particular in the former Volhynian Voievodeship and the part of the Chelm land beyond the Bug River (Ratno and Luboml countries), which were under the jurisdiction of the Luck diocese, will constitute the necessary basis for further work on the creation of a synthetic image of the anthroponomy of Poles of various states throughout the territory of former Ukraine.
Akta parafii wyznania rzymskokatolickiego z diecezji łuckiej, 1804–1950. Archiwum Główne Akt Dawnych. Zespół nr 433.
Księga spowiadających się parafian rzymsko-katolickiego kościoła dubieńskiego za 1892 r. Archiwum Pań-stwowe w Łucku. Sygn. 22-1-279a.
Księga spowiadających się parafian starowiśniowieckiego rzymsko-katolickiego parafialnego kościoła znajdu- jącego się w wołyńskiej guberni w powiecie krzemienieckim za 1872 r. Archiwum Państwowe w Tarnopolu. Sygn. 426-2-231.
Księga spowiadających się parafii rzymsko-katolickiej w Nowogrodzie Wołyńskim, wołyńskiej guberni za rok 1885. Archiwum Państwowe w Równym. Sygn. 1045-2-235.
Księgi metrykalne parafii wyznania rzymskokatolickiego z diecezji łucko-żytomierskiej, 1799–1919. Archiwum Główne Akt Dawnych. Zespół nr 436.
Spis ludności znajdującej się w parafii dederkalskiej za rok 1860. Archiwum Państwowe w Tarnopolu. Sygn. 426-2-242.
Spis ludności-parafian Kościoła Rzymsko-Katolickiego Szumskiego na rok 1857. Archiwum Państwowe w Łucku. Sygn. 35-1-71.
Spis ludności-parafian Rzymsko-Katolickiego Kościoła za 1872 rok, parafia Krzemieniec. Archiwum Państwowe w Tarnopolu. Sygn. 4426-2-115.
Spis parafian kościoła rzymskokatolickiego w Ostrogu za rok 1837. Archiwum Państwowe w Równym. Sygn. 654-1-8.
Spis spowiadających się parafian Rzymsko-Katolickiego Kościoła w Wiśniowcu za 1858 rok, Gubernia Wołyńska, powiat Krzemieniec. Archiwum Państwowe w Tarnopolu. Sygn. 426-2-224.
Chorowiec O. Herbarz szlachty wołyńskiej. T. 1–2. Radom, 2012–2013.
Czyżewski F. (opr.) Zapiski z ksiąg metrykalnych parafii Łanowce. Rocznik Wołyński 7 (1938): 229–249.
Dębowska M. (opr.) Księga zapowiedzi łacińskiej parafii katedralnej w Łucku 1782–1826. Lublin 2013.
Dębowska M. (opr.) Status animarum łacińskiej parafii katedralnej w Łucku 1815–1819. Lublin, 2013.
Tylus S. (opr.) Materiały do genealogii szlachty wołyńskiej. T. 1. A–D. Kolbuszowa. 2013.
Żurek W. Wykazy osób z akt parafialnych Diecezji Łuckiej do 1945 r. T. 1–8. Lublin 2004–2012.
Bubak J. Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego. Kraków, 1986.
Dacewicz L. Nazewnictwo kobiet w dawnym powiecie mielnickim (XVI–XVII). Białystok, 1994.
Dębowska M. Diecezje łucka i żytomierska w pierwszych latach istnienia. Wybrane za- gadnienia. Lublin, 2014.
Górny H. Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości w dawnej ziemi sanockiej w świe- tle interferencji etniczno-językowej (XV–XIX w.). Rzeszów, 2004.
Handke K. (red.) Kresy – pojęcie i rzeczywistość. Warszawa, 1997.
Kaleta Z. Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa, 1998.
Kojder M. Antroponimia historyczna starostwa hrubieszowskiego w XVI i XVIII wieku. Lublin, 2014.
Kojder M. Antroponimia historyczna wiernych chełmskiej diecezji grecko-unickiej (1662–1810). Lublin, 2019.
Kowalik-Kaleta Z. Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII–XV wiek). Warszawa, 2007.
Królik L. Organizacja dekanalna diecezji łuckiej i brzeskiej w XVII i XVIII wieku. Lublin, 1981.
Królik L. Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku. Lublin, 1983.
Kulik I. Nazwiska krasnostawian w II połowie XVIII wieku. Na podstawie metryk osób zmar-łych z okresu 1748–1786. Krasnystaw, 2019.
Kumor B. Projektowanie reorganizacji Kościoła w Rzeczypospolitej obojga Narodów z 1790 r. In: Lenort F., Lutyński K. (red.) Ecclesia Posnaniensis Opuscula Mariano Banaszak septua-genario dedicata. Poznań, 1998. 107–111.
Mączyński J. Nazwiska łodzian (XV–XIX w.). Łódź, 1970.
Magda-Czekaj M. Historyczne nazwiska ludności Olesna na Śląsku Opolskim. Kraków, 2003.
Malinowski M., Kołosok B. Zarys dziejów diecezji łuckiej oraz katedry św. Piotra i Pawła w Łucku. Kalwaria Zebrzydowska, 1993.
Matusiak-Kempa I. Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne. Olsztyn, 2019.
Mytnik I. Antroponimia Wołynia w XVI–XVIII wieku. Warszawa, 2010.
Mytnik I. Imiennictwo ziemi chełmskiej w XVI–XVII wieku. Warszawa, 2017.
Mytnik I. Słownik historyczno-etymologiczny antroponimów ziemi chełmskiej XVI–XVII wieku. Warszawa, 2017.
Olejnik M. Antroponimia starostwa grabowieckiego (XVI–XVIII w.). Lublin, 2019.
Rieger J. Imiennictwo ludności wiejskiej w ziemi sanockiej i przemyskiej w XV w. Wrocław, 1977.
Rudnicka-Fira E. Antroponimia Krakowa od XVI do XVIII wieku. Proces kształto- wania się nazwiska. Katowice, 2004.
Sarnowska-Giefing I. (red.) Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI–XVIII wieku. T. 1–2. Poznań, 2011–2014.
Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.) Miasto w perspektywie onoma- styki i historii. Poznań, 2010.
Sieradzki A. Poznańskie derywaty nazwiskowe XVI–XVIII wieku. Poznań, 2013.
Siwiec A. Nazwy osobowe i wartości z perspektywy uniwersalnych mechanizmów percepcyjno-adaptacyjnych. Uwagi o książce Izy Matusiak-Kempy „Nomen omen. Studium antroponimicznoaksjologiczne”. Onomastica 65 (2021): 327–335.
Sznabrowski E. Początek i dzieje rzymsko-katolickiej diecezji łucko-żytomierskiej obecnie łuckiej w zarysie. Warszawa, 1926.
Szulowska W. Imiennictwo dawnej ziemi halickiej i lwowskiej. Warszawa, 1992.
Szulowska W. Dawna antroponimia Mazowsza (XV–XVII w.). Olsztyn, 2004.
Wolnicz-Pawłowska E. Antroponimia łemkowska na tle polskim i słowac- kim (XVI–XIX wiek). Warszawa, 1993.
Wolnicz-Pawłowska E., Szulowska W. Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich (XV–XIX wiek). Warszawa, 1998.
Zahajkiewicz M. Wstęp. In: Żurek W. (opr.) Wykazy osób z akt parafialnych Die- cezji Łuckiej do 1945 r. T. 1 Lublin, 2004. 11–14.
Złotkowski P. Antroponimia historyczna mieszczan i chłopów Brańska i okolic w ujęciu statycznym i dynamicznym. Lublin, 2017. IRENA MYTNIK Department of Ukrainian Studies, University of Warsaw, Poland