The article is devoted to the biography of the Polish traveller and diplomat Marcin Broniowski (d. 1592), author of Tartariae descriptio (1578), a classic description of early modern Crimea. While working on the article, I discovered a number of previously unknown Polish sources relating to the diplomat’s biography. This allowed me to reconstruct Marcin Broniowski’s biography and the chronology of his visits to Crimea. I also analyse the main early modern editions and translations of Tartariae descriptio, as well as its influence on the history of European geographical thought.
AGAD ASK (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum skarbu koronnego, Warsaw) Oddział 2: Rachunki poselstw, t. 22.
AGAD ASK Oddział 2: Rachunki poselstw, t. 13.
AGAD ASK Oddział 2: Rachunki poselstw, t. 14.
AGAD Archiwum Zamoyskich, no. 650.
AGAD Archiwum Radziwiłłów Dział II, no. 142.
AGAD ASK Oddział I: Rejestry podatkowe, no. 10: Rejestry poborowe województwa sandomierskiego. Biblioteka Narodowa, MS 3086 III.
Anonymous 1630a. ‘Tractatus de Tartaris Praecopensibus, Chersonesiis et Bosporiis.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 229–253.
Anonymous 1630b. ‘Ex epistolo a Polono ad Davidem Chytraeum, scripta ann. 1581.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 338–343.
Barbour, Philip L. (ed.) 2011. The Complete Works of Captain John Smith (1580–1631) in Three Volumes. Vol. 3. Chapel Hill and London: University of North Carolina.
Broniowski, Marcin 1595. Martini Broniovii, de Biezdzfedea, bis in Tartariam nomine Stephani Primi Poloniae regis legati, Tartariae descriptio, ante hac in lucem numquam edita, cum tabula geographica eiusdem Chersonesus Tauricae. Item, Transsylvaniae, ac Moldaviae, aliarumque vicinarum regionum succincta descriptio Georgii A Reichersdorff, Transsyluani, cum tabulis geographicis tam Moldauiae, quam Transsyluaniae. Praeterea, Georgii Werneri de admirandis Hungariae aquis hypomnematon, addita ta-bella lacus mirabilis ad Cirknitz. Cologne: in Officina Birkmannica, sumptibus Arnoldi Mylij.
Broniowski, Marcin [1620]. Pogrom Tatarow pzez Wielmożnego Hetmáná Koronnego Stánisłáwá Zołkiewskiego, ktorych 30000, legło od śiedmi tyśiecy Rycerstwá Polskiego, w wołoskiey źiemi, 6. Octobris. W roku 1620. Prży tym ordynek wypráwy Tátárskiey ná woynę, Marcina Broniowskiego. Y záś edykt Kozakow Nizowych [Zamość(?)].
Broniowski, Marcin 1625. ‘Collections out of Martin Broniovius de Biezerfedea [sic] sent Ambassadour from Stephen King of Poland to the Crim Tartar: Contayning a Description of Tartaria, or Chersonesus Taurica, and the Regions subject to the Perecop or Crim Tartars, with their Customes private and publike in Peace and Warre.’ In: Hakluytus Posthumus or Purchas His Pilgrimes in Five Bookes. Part 3. London: printed by William Stansby for Henry Fetherstone, 632–643.
Broniowski, Marcin 1630. ‘Martini Broniovii de Bezdzfedea, ad Tartarum legati, Tartaria.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 254–327.
Broniowski, Marcin 1746. ‘Martini Broniovii de Biezdzfedea Stephani I. Poloniae regis nominae bis in Tartariam legati, descriptio Tartariae. Ad primam editionem coloniensem anni MDXCV denuo recognita et emendata.’ In: Johann Georg Schwandtner (ed.) Scriptores rerum Hungaricarum, veteres ac genuini. Vol. 1. Vienna, 811–841.
Broniowski, Marcin 1765. ‘Martini Broniovii de Biezdzfedea Stephani I. Poloniae regis nominae bis in Tartariam legati, descriptio Tartariae. Ad primam editionem coloniensem anni MDXCV denuo recognita et emendata.’ In: Johann Georg Schwandtner (ed.) Scriptores rerum Hungaricarum, veteres ac genuini. Vienna, 247–298.
Broniowski, Marcin 1854. ‘Pogrom Tatarow pzez Wielmożnego Hetmáná Koronnego Stánisłáwá Zołkiewskiego, ktorych 30000, legło od śiedmi tyśiecy Rycerstwá Polskiego, w wołoskiey źiemi, 6. Octobris. W roku 1620. Prży tym ordynek wypráwy Tátárskiey ná woynę, Marcina Broniowskiego. Y záś edykt Kozakow Nizowych.’ In: Kazimierz Władysław Wójcicki (ed.) Biblioteka starożytnych pisarzy polskich. Vol. 3. Warsaw: Samuel Orgelbrand, 223–247.
Broniowski, Marcin [Броневский, Мартин] 1867. ‘Описание Крыма.’ [Пер. И.Г. Шершеневича, комм. Н.Н. Мурзакевича.] Записки Одесского общества истории и древностей 6: 333–367.
Broniowski, Marcin 1906. ‘Collections out of Martin Broniovius de Biezerfedea [sic] sent Ambassadour from Stephen King of Poland to the Crim Tartar: Contayning a Description of Tartaria, or Chersonesus Taurica, and the Regions subject to the Perecop or Crim Tartars, with their Customes private and publike in Peace and Warre.’ In: Hakluytus Posthumus or Purchas His Pilgrimes. Vol. 13. Glasgow: J. Maclehose and Sons, 461–491.
Broniowski, Marcin [Bronevskiy, Martin] 1970. Kırım. [Transl. Kemal Ortaylı.] Ankara: Ege Matbaası.
Broniowski, Marcin [Броневский, Мартин] 2005. ‘Описание Крыма.’ [Пер. И.Г. Шершеневича, комм. Н.Н. Мурзакевича и А.Г. Герцена.] Историческое наследие Крыма 10: 156–200.
Broniowski, Marcin [Broniewski, Marcin] 2011. Tartariae descriptio / Opis Tatarii. [Ed. Magdalena Mączyńska, transl. Ewa Śnieżewska, comm. Aleksandr Gercen.] Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Bruce, William 1598. Guilielmii Brussii Scoti De Tartaris diarium. Frankfurt.
[Bucella (Bucellis), Niccolò] [1587]. Epistola generosi domini Georgii Chiacor secretarii Ungari, de morbo et obitu serenissimi magni Stephani regis Poloniae. Claudiopolis [Cluj].
Fletcher, Giles 1630. ‘Ex relatione D. Aegidii Fletcheri Reginae Angliae ad Russos legati.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 343–345.
Janicki, Ignacy 1881. Acta historica res gestas Stephani Bathorei regis Poloniae illustrantia a 3 martii 1578 usque ad 18 aprilis 1579. Warsaw: J. Berger.
Kraszewski, Józef Ignacy (ed.) 1860. Podróże i poselstwa polskie do Turcyi. Kraków.
Litvin, Mikhail 1630. ‘Excerpta è Michalonis Lituani fragmentis de moribus Tartarorum.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 189–214.
[Peyton, John] 1965. Res Polonicae ex Archivo Musei Britannici. I Pars. Relation of the State of Polonia and the United Provinces of That Crown Anno 1598. Ed. Charles Holwell Talbot (Carolus H. Talbot) [Institutum historicum Polonicum Romae. Elementa ad fontium editiones, vol. XIII, part 1]. Roma: Institutum historicum Polonicum Romae.
Polkowski, Ignacy 1887. Sprawy wojenne króla Stefana Batorego: dyjaryjusze, relacyje, listy i akta z lat 1576-1586. Kraków.
Possevinio, Antonio 1595. Antonii Posseuini Societatis Iesu, Moscouia, et alia opera. Quibus nunc recèns, propter materiae similitudinem... adiuncta sunt, Martini Broniovii de Bieżdzfedea... Tartariae descriptio, antehac numquam in lucem edita, cum tabula geographica eiusem Chersonesu Tauricae, Transsyluaniae, ac Moldauiae, aliarumque vicinarum regi. Cologne.
Reicherstorffer, Georg 1595a. ‘Chorographia Transylvaniae’. In: Marcin Broniowski 1595. Martini Broniovii, de Biezdzfedea, bis in Tartariam nomine Stephani Primi Poloniae regis legati, Tartariae descriptio, ante hac in lucem numquam edita, cum tabula geographica eiusdem Chersonesus Tauricae. Item, Transsylvaniae, ac Moldaviae, aliarumque vicinarum regionum succincta descriptio Georgii A Reichersdorff, Transsyluani, cum tabulis geographicis tam Moldauiae, quam Transsyluaniae. Praeterea, Georgii Werneri de admirandis Hungariae aquis hypomnematon, addita tabella lacus mirabilis ad Cirknitz. Cologne: in Officina Birkmannica, sumptibus Arnoldi Mylij, 25–43.
Reicherstorffer, Georg 1595b. ‘Moldaviae, quae olim Daciae pars, chorographia’. In: Marcin Broniowski 1595. Martini Broniovii, de Biezdzfedea, bis in Tartariam nomine Stephani Primi Poloniae regis legati, Tartariae descriptio, ante hac in lucem numquam edita, cum tabula geographica eiusdem Chersonesus Tauricae. Item, Transsylvaniae, ac Moldaviae, aliarumque vicinarum regionum succincta descriptio Georgii A Reichersdorff, Transsyluani, cum tabulis geographicis tam Moldauiae, quam Transsyluaniae. Praeterea, Georgii Werneri de admirandis Hungariae aquis hypomnematon, addita tabella lacus mirabilis ad Cirknitz. Cologne: in Officina Birkmannica, sumptibus Arnoldi Mylij, 44–53.
Sabellico, Marco Antonio 1630. ‘Excerpta ex Sabellici Ennead. ix lib. vi.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 328–338.
Smith, John 1630. The True Travels, Adventures, and Observations of Captaine Iohn Smith, In Europe, Asia, Affrica [sic], and America, from Anno Domini 1593 to 1629. London: Printed by J.H. for Thomas Slater.
Sobieski, Wacław (ed.) 1904. Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego. Vol. 1 : 1553-1579. Warsaw: P. Laskauer.
Starowolski, Szymon 1627. Scriptorum polonicorum Ἑκατοντας, seu centum illustrium Poloniae scriptorum elogia et vitae. Venice.
Thou, Jacques Auguste de 1630. ‘De Tartarorum origine, moribus, tam domi quam in bello, disciplina. E Thuano lib. History. lxvii.’ In: Russia, seu Moscovia, itemque Tartaria. Leiden: ex Officina Elzeviriana, 215–228.
Thou, Jacques Auguste de 1733. Historiarum sui temporis. Vol. 3. London.
Wernher, Georg 1595. ‘De admirandis Hungariae aquis.’ In: Marcin Broniowski 1595. Martini Broniovii, de Biezdzfedea, bis in Tartariam nomine Stephani Primi Poloniae regis legati, Tartariae descriptio, ante hac in lucem numquam edita, cum tabula geographica eiusdem Chersonesus Tauricae. Item, Transsylvaniae, ac Moldaviae, aliarumque vicinarum regionum succincta descriptio Georgii A Reichersdorff, Transsyluani, cum tabulis geographicis tam Moldauiae, quam Transsyluaniae. Praeterea, Georgii Werneri de admirandis Hungariae aquis hypomnematon, addita tabella lacus mirabilis ad Cirknitz. Cologne: in Officina Birkmannica, sumptibus Arnoldi Mylij, 54–75.
Zeiller, Martin 1653. Ein Hundert Dialogi, oder Gespräch... zu erbaulicher Nachricht. [N.p]: In Verlegung Johann Görlins.
Albrecht, Stefan 2011a. ‘Die Tartariae descriptio des Martinus Broniovius.’ In: Stefan Albrecht & Michael Herdick (eds.) 2011: 1–10.
Albrecht, Stefan 2011b. ‘Życie i dzieło Martinusa Bronioviusa alias Marcina Broniewskiego [Life and account of Martinus Broniovius alias Marcin Broniewski].’ [Transl. Magdalena Mączyńska.] In: Marcin Broniowski [Marcin Broniewski] 2011. Tartariae descriptio / Opis Tatarii. [Ed. Magdalena Mączyńska, transl. Ewa Śnieżewska, comm. Aleksandr Gercen.] Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, 13–23.
Albrecht, Stefan 2012. ‘Die Tartariae descriptio des Martinus Broniovius. Entstehung und Wirkung eines Gesandtenberichts aus dem Krimkhanat.’ In: Denise Klein (ed.) The Crimean Khanate between East and West (15th-18th Century). Wiesbaden: Harrassowitz, 149–168.
Albrecht, Stefan & Michael Herdick (eds.) 2011. Im Auftrag des Königs: Ein Gesandtenbericht aus dem Land der Krimtataren. Die Tartariae Descriptio des Martinus Broniovius (1579). Mainz: Römisch- Germanisches Zentralmuseum.
Baranowski, Bohdan 1947. ‘Dzieje jasyru na Gródku karaimskim [The history of the captives in the Karaite little town].’ Myśl karaimska s.n. 2: 40–52.
Chodynicki, Kazimierz 1936. ‘Broniowski Marcin. ’ In: Polski słownik biograficzny. T. 2: Beyzym Jan –Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 461–462.
Dopierała, Kazimierz 1986. Stosunki dyplomatyczne Polski z Turcją za Stefana Batorego [Diplomatic relations between Poland and Turkey during the reign of Stephan Batory]. Warsaw: Państowe Wydawnictwo Naukowe.
Ernst, Nikolai L. [Эрнст, Николай Л.] 1929. ‘Эски-Кермен и пещерные города Крыма.’ Известия Таврического общества истории, археологии и этнографии 3: 15–34.
Estreicher, Karol 1894. ‘Broniovius Martinus de Bezdzfedea.’ In: Karol Estreicher 1894. Bibliografia polska. Vol. 13. Kraków: Akademia Umiejętności, 358.
Jurek, Tomasz & Stanisław Prinke (eds.) [n.d.]. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=21 (last accessed on 4 November, 2023).
Kizilov, Mikhail 2007. ‘Slaves, Money Lenders, and Prisoner Guards: The Jews and the Trade in Slaves and Captives in the Crimean Khanate.’ Journal of Jewish Studies 58G/2: 189–210.
Kizilov, Mikhail 2012. ‘Noord en Oost Tartarye by Nicolaes Witsen. The First Chrestomathy on the Crimean Khanate and its Sources.’ In: Denise Klein (ed.) The Crimean Khanate between East and West (15th-18th Century). Wiesbaden: Harrassowitz, 169–187.
Kizilov, Mikhail 2015. ‘On Two New Translations of Marcin Broniewski’s Tartariae Descriptio (1595).’ Acta Orientalia Hung. 68/1: 475–479.
Kizilov, Mikhail 2020. ‘Polish Slaves and Captives in the Crimea in the Seventeenth Century.’ Acta Orientalia Hung. 73/2: 251–265.
Kołodziejczyk, Dariusz 2011. The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century), A Study of Peace Treaties Followed by an Annotated Edition of Relevant Documents. Leiden: Brill.
Kot, Stanisław 1987. Polska złotego wieku a Europa [Poland’s Golden Age and Europe]. Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lepszy, Kazimierz 1935. ‘Bibliographie polonaise d’Etienne Batory.’ In: Etienne Báthory, roi de Pologne, prince de Transylvanie. Cracovie: Imprimerie de l’Université des Jagellons, 525–563.
Nowakowski, Michał 2022. ‘How to Survive in the Renaissance Tatar Crimea: Ławryn Piaseczyński’s Ambassador’s Duties in the Context of His Unique Diplomatic Experiences.’ Viator 53/1: 277–305.
Pagórski, Wacław 2018. ‘The Polish-Lithuanian Commonwealth in the Works of Martin Zeiller (1589-1661).’ Przegląd Zachodni 2018 [special issue]: 151–169.
Podhorodecki, Leszek 1987. Chanat Krymski i jego stosunki z Polską w XV–XVIII w. [The Crimean Khanate and its relations with Poland from the 15th to the 18th centuries]. Warsaw: Książka i wiedza.
Pułaski, Kazimierz 1911. ‘Trzy poselstwa Ławryna Piaseczyńskiego do Kazi Gireja, hana Tatarów perekopskich (1601–1603): Szkic historyczny [Three embassies of Ławryn Piaseczyński to Kazi Giray, Khan of the Perekop Tatars (1601–1603): A historical sketch].’ Przegląd Naukowy i Literacki 39: 135–960, 135–145, 244–256, 358–366, 467–480, 553–566, 645–660, 756–768, 845–864, 945–960.
Rujev, Vladimir [Руев, Владимир] 2023. Экскурсии по окрестностям Симферополя: Холодная балка – Таш-Джарган – Каялар. Симферополь: Антиква.
Rystenko, Aleksandr [Рыстенко, Александр] 1910. ‘Рукописи, принадлежащие библиотеке импера-торского Одесского общества истории и древностей.’ Записки Одесского общества истории и древностей 28/2: 35–120.
Skorupa, Dariusz 2004. Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623. Warsaw: Neriton.
Sobecki, Sebastian 2014. ‘John Peyton’s A Relation of the State of Polonia and the Accession of King James I, 1598–1603.’ The English Historical Review 129/540: 1079–1097.
Sobecki, Sebastian 2015. ‘A New Manuscript of John Peyton’s A Relation of the State of Polonia (1599-1619).’ The Library 16/1: 80–87.
Talbot, Charles Holwell 1965. ‘Introductio.’ In: [Peyton, John] 1965: XI–XV.
Tardy, Lajos & István Vásáry 1974. ‘Andrzej Taranowskis Bericht über seine Gesandtschaftsreise in der Tartarei (1569).’ Acta Orientalia Hung. 28/2: 213–252.
Wajs, Anna 1999. Archiwum skarbu koronnego: Rachunki poselstw: Sumariusz [Archives of the Crown Treasury: Embassy accounts: Summary]. Warsaw: Archiwum Państwowe w Przemyślu.
Zajcev, Ilja [Зайцев, Илья] 2016. ‘Где останавливались крымские послы в Москве и московские послы при дворе крымского хана в XVI в.?’ Крымское историческое обозрение 2: 35–51.
Žarkih, Mykola [Жарких, Микола] 2004. ‘«Опис Татарії» М. Броневського: джерелознавчі спосте-реження.’ In: До джерел: збірник наукових праць на пошану Олега Купчинського з нагоди його 70-річчя. Т. 2. Київ-Львiв: n.p., 313–350.
Zins, Henryk 1974. Polska w oczach Anglików XIV–XVI w. [Poland through the Englishmen’s eyes from the 14th through the 16th Century]. Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy.