Studia Slavica
Volume/Issue:
Accepted Manuscript / Online First
Bunt przeciw uprzedmiotowianiu Teodycea, sny i niesamowitość w literaturze obozowej
Author:
Ilka Papp-Zakor ELTE BTK Irodalomtudományi Doktori Iskola, H-1088 Budapest, Múzeum krt. 4/D, Magyarország

Search for other papers by Ilka Papp-Zakor in
Current site
Google Scholar
PubMed Close
Online Publication Date:
07 Nov 2024
Publication Date:
07 Nov 2024
Article Category:
Research Article
DOI:
https://doi.org/10.1556/060.2024.00159
Keywords:
camp literature; the uncanny; theodicy; reparation; catharsis; dreams; ghosts; paranoid reading;
Open access

Istnienie obozów nazistowskich i sowieckich było skandaliczną niesprawiedliwością, i praktycznie każdy tekst literacki napisany na ich temat traktuje je jako taką. Jednym z elementów rozważań nad tematyką obozów jest pytanie o to, czy można się spodziewać zadośćuczynienia po wydarzeniu, podczas którego było się upokorzonym, wręcz odczłowieczonym, żyło się w każdym momencie w zagrożeniu egzystencjalnym, często tracą całą rodzinę, zdrowie fizyczne i psychiczne? I czy martwi mogą liczyć na jakiekolwiek zadośćuczynienie? Niektóre teksty wydają się twierdzić, że do pewnego stopnia tak.

Najbardziej tradycyjnym sposobem na udowodnienie, że wydarzeniom wojennym jednak nie udało się do końca zniszczyć porządku świata, jest teodycea, stosowana mniej lub bardziej otwarcie zwłaszcza w literaturze mitotwórczej, a także jej odwrotność, otwarta negacja jakiegokolwiek porządku metafizycznego, jakiejkolwiek opatrzności, będąca gestem zadośćuczynienia, przywracającym narratorowi aktywną podmiotowość poprzez akt buntu.

Literatura obozowa obfituje jednak i w motywy symbolizujące odwrócenie porządku świata w mniej dosłowny sposób. Tak w tekstach o lagrach, jak i w tych o łagrach spotykamy się dość często z obrazami snów, nieraz spełnionych. Z badań historio-psychologicznych wiemy, że wspólne omawianie sennych widzeń w obozach było czynnością istotną z wielu powodów: między innymi dlatego, że wróżenie łudziło pewnym, choć raczej ograniczonym, odzyskaniem kontroli nad swoim własnym losem. Ale wspomnienia powstałe już po wyzwoleniu, napisane skądinąd w duchu realistycznym, też podchodzą z powagą do wróżebnej mocy snów, powtarzając gest – w momencie pisania – już anachroniczny, którego funkcja nie ulega jednak zmianie, ponieważ jest działaniem dążącym do odzyskania kontroli.

Drugim często spotykanym narzędziem stosowanym (między innymi) w wyżej wymienionym celu jest niesamowitość (w znaczeniu freudowskim). I ta może mieć różne odmiany, od reprezentacji duchów poprzez miejsca naznaczone niesamowitością aż do języka, na pozór niewinnego, lecz sygnalizującego między wierszami rzeczywistość zbrodni. Niesamowitość można rozumieć, w zależności od tekstu, jako oznakę ciągłego istnienia ofiar (więc jako namiastkę, alternatywę życia), lub też jako zemstę przeszłości nad przyszłością (tj. naszą teraźniejszością), będącą warunkiem wstępnym do ewentualnego katharsis. Paranoiczne czytanie, paranoiczne odczytywanie języka również są gestami nakierowanymi na odzyskanie kontroli.

Postpamięć, mimo wszystko patrząca na literaturę tworzoną przez ofiary bezpośrednie z pewnym dystansem, podchodzi do powyższych motywów w sposób kreatywny, analityczny lub filozoficzny, nieraz kontestując je, czasem wręcz z ironią, aby otwierać nowe perspektywy związane z tematyką obozową.

The existence of the Nazi and Soviet concentration camps constitutes a scandal, and every literary text written about them treats them as such. Can any redress be expected after an event during which one was humiliated, even dehumanized, living under continuous existential threat, often losing their entire family and their physical/mental health? Can the dead hope for any redress? Some texts seem to argue that – at least to a limited extent – they can.

The most traditional way of proving that the events of WW2 did not completely derail the world order is theodicy, used openly especially in literature focusing on the martyrdom of victims. Its opposite, open negation of any metaphysical order and of any providence, is also a reparative gesture, restoring the narrator’s active subjectivity through rebellion.

However, camp literature also abounds in motifs that symbolize the restoration of the world order in a less obvious way. Both in texts about lagers and in those about gulags we quite often encounter images of – sometimes even fulfilled – dreams. We know from historical-psychological research that the common analysis of such visions constituted a camp activity of great importance for a number of reasons: among others, because the act of divination deluded one into a certain, if rather limited, regaining of control over one’s own fate. Memoirs written after liberation, worded in an otherwise realistic style, sometimes also take seriously the augural quality of dreams, repeating a gesture which at the time when those texts were written was already anachronistic, but whose function remained unchanged, as it served as a tool for regaining control.

The second device commonly used for this purpose is the use of the uncanny (in the Freudian sense of the term). This approach can also have several varieties, from writing about ghosts through describing places marked by the uncanny and to the use of language, seemingly innocent, but capable of showing that a crime has taken place. The uncanny can be understood, depending on the text, as a sign of the victims’ continued existence (that is, as a substitute for, an alternative to life), or as a revenge took by the past on the future (i.e., our present), a prerequisite for possible catharsis. Paranoid reading, paranoid interpretation of language are themselves gestures aimed at regaining control.

Post-memory, keeping a certain distance towards the literature created by direct victims, approaches the above motifs in a creative, analytical or philosophical way, sometimes contesting them, at times even ironically, in order to open new perspectives on its subject matter.

  • Agamben Giorgio 2017 Împărăția și gloria. Pentru o genealogie teologică a economii și a guvernării. Cluj-Napoca, Tact.

  • Bieńczyk Marek 1999 Tworki. Warszawa. [sic!]

  • Borowski Tadeusz 1972 U nas, w Auschwitzu. In: Borowski Tadeusz: Wspomnienia. Wiersze. Opowiadania. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 89–127.

    • Search Google Scholar
    • Export Citation

  • Czech Danuta 1992 Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz. Oświęcim, Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu-Brzezince.

  • Gawalewicz Adolf 1968 Refleksje z poczekalni do gazu. Ze wspomnień muzułmana. Kraków, Wydawnictwo Literackie.

  • Herling-Grudziński Gustaw 1994 Inny świat. Warszawa, Czytelnik.

  • Lipińska Grażyna 1990 Jeśli zapomnę o nich… Warszawa, Editions Spotkania.

  • Macierzyński Piotr 2016 Antologia wierszy SS-mańskich. Kraków, ha!art.

  • Macierzyński Piotr 2017 Książka kostnicy. Poznań, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu.

  • Mártonffy Marcell 2021 Az árnyék abszolútuma. Teodíceai kérdések Kertész Imre műveiben. In: György Péter (red.): Nyelv, identitás, trauma. Tanulmányok Kertész Imréről. Budapest, Magvető, 65–92.

    • Search Google Scholar
    • Export Citation

  • Nagy László Kálmán 2009 Polska literatura łagrowa jako literatura tendencyjna. Postcriptum Polonistyczne 4, 2, 185–201.

  • Ostachowicz Igor 2012 Noc żywych Żydów. Warszawa, W.A.B.

  • Owczarski Wojciech 2020 Sny więźniów obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

  • Sartre Jean-Paul 2007 Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej. Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa.

  • Sendyka Roma 2021 Poza obozem. Nie-miejsca pamięci. Warszawa, Instytut Badań Literackich PAN.

  • Szczepańska Joanna – Wieczorek Anna 2007 Places of memory and everyday life: Spiritual landscape of Muranów experienced by its inhabitants. In: Architecture. The mute transmitter of the outspoken emotions. The integrating role of the spiritual places for 21st century city dwellers. Conference issue. Warsaw, SARP.

    • Search Google Scholar
    • Export Citation

  • Vaz Angelina 1995 Who’s Got the Look? Sartre’s Gaze and Foucault’s Panopticism. Dalhousie French Studies 32, 33–45.

  • Waligórska Magdalena 2014 Healing by Haunting: Jewish Ghosts in Contemporary Polish Literature. Prooftexts. A Journal of Jewish Literary History 2, 34, 207–231.

    • Search Google Scholar
    • Export Citation
  • Collapse
  • Expand
Cover Studia Slavica
Studia Slavica
Print ISSN:
0039-3363
Online ISSN:
1588-290X

Senior editors

Editor-in-Chief: Róbert KISS SZEMÁN (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)

Editorial Board

  • Krisztina MENYHÁRT (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)
  • Péter PÁTROVICS (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)
  • Kata JURACSEK (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)

Secretary of the Board

  • Sarolta TÓTHPÁL ((Eötvös Loránd University, Budapest, HU)

Advisory Board

  • Krasimira ALEKSOVA (Sofia University St. Kliment Ohridski, BG)
  • Dalibor DOBIÁŠ (Czech Academy of Sciences, CZ)
  • Joanna GOSZCZIYŃSKA (University of Warsaw, PL)
  • Mária GYÖNGYÖSI (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)
  • László JÁSZAY (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)
  • Marko JESENŠEK (University of Maribor, SLO)
  • Mihály KOCSIS (University of Szeged, HU)
  • Katalin KROÓ (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)
  • Stefan Michael NEWERKLA (University of Vienna, A)
  • Ivana TARANENKOVÁ (Slovak Academy of Sciences, SK)
  • Dalibor TUREČEK (University of South Bohemia in České Budějovice, CZ)
  • Slobodanka Millicent VLADIV-GLOVER (Monash University, Clayton Campus, AUS)
  • Kazimierz WOLNY-ZMORZYŃSKI (University of Silesia in Katowice, PL)
  • András ZOLTÁN (Eötvös Loránd University, Budapest, HU)

 

Sarolta TÓTHPÁL (Secretary of the board)
Institute of Slavonic and Baltic Philology
Eötvös Loránd University
H-1088 Budapest, Hungary
Phone: (+36-1)411-6500 ext. 5253
E-mail: studiasl@btk.elte.hu

Indexing and Abstracting Services:

  • America: History and Life
  • Bibliographie Linguistique/Linguistic Bibliography
  • CABELLS Journalytics
  • Historical Abstracts
  • International Bibliographies IBZ and IBR
  • Linguistics Abstracts
  • MLA International Bibliography
  • SCOPUS

 

 

2023  
Scopus  
CiteScore 0
CiteScore rank Q4 (History)
SNIP 0
Scimago  
SJR index 0.101
SJR Q rank Q4

Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae
Publication Model Hybrid
Submission Fee none
Article Processing Charge 900 EUR/article
Printed Color Illustrations 40 EUR (or 10 000 HUF) + VAT / piece
Regional discounts on country of the funding agency World Bank Lower-middle-income economies: 50%
World Bank Low-income economies: 100%
Further Discounts Editorial Board / Advisory Board members: 50%
Corresponding authors, affiliated to an EISZ member institution subscribing to the journal package of Akadémiai Kiadó: 100%
Subscription fee 2025 Online subsscription: 632 EUR / 694 USD
Print + online subscription: 724 EUR / 796 USD
Subscription Information Online subscribers are entitled access to all back issues published by Akadémiai Kiadó for each title for the duration of the subscription, as well as Online First content for the subscribed content.
Purchase per Title Individual articles are sold on the displayed price.

Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae
Language Slavic languages
English
French
German
Size B5
Year of
Foundation		 1955
Volumes
per Year		 1
Issues
per Year		 2
Founder Akadémiai Kiadó
Founder's
Address		 H-1117 Budapest, Hungary 1516 Budapest, PO Box 245.
Publisher Akadémiai Kiadó
Publisher's
Address		 H-1117 Budapest, Hungary 1516 Budapest, PO Box 245.
Responsible
Publisher		 Chief Executive Officer, Akadémiai Kiadó
ISSN 0039-3363 (Print)
ISSN 1588-290X (Online)

Monthly Content Usage

Abstract Views Full Text Views PDF Downloads
Oct 2024 0 0 0
Nov 2024 0 156 30
Dec 2024 0 89 19
Jan 2025 0 90 6
Feb 2025 0 112 15
Mar 2025 0 61 23
Apr 2025 0 0 0